Ulu önder Atatürk’ün müzik konusundaki görüşlerini ve çalışmalarını bütünüyle değerlendirmek gerekir.
Atatürk müzik eğitimi görmemişti. Ancak ger çeşit müziği seviyor Klasik Türk Müziği makamlarını biliyor, bazı şarkı ve türküleri başarıyla söyleyebiliyordu. Falih Rıfkı Atay O’nun türkü ve şarkı söyleyişini Çankaya adlı eserinde şöyle anlatmaktadır: “Mustafa Kemal yalnız Rumeli Türkülerini mat sesi ile güzel ve tatlı söylemekle kalmaz, klasik alaturka müziği makamlarını da bilirdi.”. Özellikle Rumeli Türkülerini söylerken derin ve onulmaz bir gurbet ve sıla acısı gözlerinde yaşardı. O vatanı unutmaz kaybettiğimiz Rumeli ve Makedonya topraklarının kır kokularını alır gibi, su ve çıngırak seslerini duyar gibi bakışları uzaklaşa uzaklaşa sislenir bizim içinde olmadığımız hatıralar içine karışır giderdi. Ses sanatçısı Muallâ Gökçay ‘ da hâtıralarında Atatürk ‘ün müzik zevkini şu cümlelerle belirmektedir: “Ata umumiyetle Türk müziğini severdi. Ama Rumeli türkülerini herşeye tercih ederdi. Rumeli Türkülerini bize bizzat kendisi meşketmişti. Arada bir : – Konuşur gibi tana tane okuyun, diye ihtar ederdi. En sert hocalardan daha titizdi. Müzikten çok anlar,en ufak bir falso ve hatayı hemen yakalardı.” Bir araştırmaya göre Atatürk’ ün en çok sevdiği ve söylediği türküler şunlardır: Atabarı
2Atladım bahçene girdim (Rumeli Türküsü), Alişimin kaşları kare (R.T.) Ayağına giymiş sadef nalini (R.T.), Bülbülüm altın kafeste (Trakya türküsü),Dağlar dağlar (R.T.), Gide gide yarenlerim darıldı, köşküm var deryaya karşı (R.T.),Maya dağdan kalkan kazlar(R.T.), Manastır,Pencere açıldı Bilâl oğlan,( Bu Rumeli Türküsünü Radyo repertuvarına bizzat Atatürk kazandırmıştır.) Şahana gözler (R.T.), Yemenimin uçları (R.T.), Zeynep.
Atatürk insan hayatında müziğin çok önemli bir yere sahip olduğuna inanıyordu.14 EKİM 1925’te İzmir Kız Öğretmen Okulu’nu
ziyaretlerinde öğrencilerin “Hayatta müzik lâzım mıdır?” sorusuna şu cevabı vermişti:
-“Hayatta müzik lâzım değildir. Çünkü hayat müziktir. Müzik ile alâkası olmayan mahlukat insan değildir. Eğer konu olan hayat insan hayatı ise müzik mecburen vardır. Müziksiz hayat zaten mevcut olamaz . Müzik hayatın, neşesi, ruhu, süruru ve her şeyidir. Yalnız müziğin nev,i şayan-ı mütalâadır.
Atatürk, her konuda olduğu gibi Türk Müziği konusunda da yenilikler yapmak istemesinin temel sebepleri şunlardır:
1.Ziya Gökalp’ in Türkçülüğün Esasları eserindeki görüşlerinin etkisi:
Ziya Gökalp’ in müzik konusundaki görüşlerini Atatürk’ ün paylaştığını ve bu görüşler doğrultusunda çalışmalar yaptığını görüyoruz, Gökalp’ in görüşlerinden kısa bölümler şunlardır:
-“Memleketimizde bunlardan başka yan yana yaşayan iki müzik türü vardır. Bunlardan birisi halk arasında kendi kendine doğmuş olan Türk Müziği, diğeri Farabî tarafından Bizans’ tan tercüme edilen
ve kabul olan Osmanlı Müziğidir. Türk Müziği ilham ile vücuda gelmiş, taklitle hariçten alınmamıştır. Osmanlı müziği ise taklit vasıtasıyla hariçten alınmış ve ancak usülle devam ettirilmiştir. Bunlardan 1.’si kültürümüzün 2.’si ise medeniyetimizin müziğidir.”
Atatürk’ün Türk Müziği hakkındaki görüşleri Ziya Gökalp’ in görüşlerine ve programına çok yakındır. Nitekim 1930 yılında Alman gazeteci Emil Luwig’ le yaptığı görüşmede; Ludwig’ in doğu müziğiyle ilgili görüşlerine şu cümlelerle itiraz etmiştir.
-“Bunlar hep Bizans’tan kalma şeylerdir. Bizim gerçek müziğimiz Anadolu müziğinde duyulabilir.”
Bilindiği gibi Ziya Gökalp müzikolog değildi. Müzikle ilgili bilgileri köklü bir eğitime dayanmıyordu. Eski Yunan Müziğindeki çeyrek seslerle Türk müziğindeki koma sesleri birbirine karıştırarak, Farabî’ yi de işin içine sokarak Türk Müziğini Yunanlılara Mal edivermişti. Şayet bizim müziğimiz Yunan kökenli olsaydı bu gün dünyanın 1 numaralı müziği olarak dünyanın her yerinde dinlenirdi.
Montesqieu’ nün görüşünün etkisi:
Atatürk 1930 yılında Alman gazeteci Emil Ludwig’ e Montesqieu’ nün “bir milletin müzikteki ilerlemesine önem verilmezse o milleti ilerletmek mümkün olmaz.” sözünü okuduğunu ve kabul ettiğini, bu yüzden müziğimize önem verdiğini açıklamıştır. 1 Kasım 1934 tarihinde TBMM’ ni açış nutkunda Montesqieu’ nün görüşüne yakın şu cümleyi söylemiştir:
-“ Bir milletin yeni değişikliğinde ölçü, müzikte değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir.”
Müzik bilginlerinin olmayışı, sanat seviyesinin düşüklüğü:
Atatürk döneminde Türk müziği konusunda yetişmiş bilginlerimiz yoktu. Sanatçılar genellikle Usta-Çırak yöntemiyle yetişiyordu. Bilgisine güvenilir bir müzik bilginimiz olmadığında Atatürk Ziya Gökalp’ e inanmak zorunda kalmıştı.
8 Ağustos 1928 gecesi Sarayburnu konserinden sonra etkisi büyük olan meşhur nutkunun sebebini Burhanettin Ökte hatıralarında İtalyan müziği ve Mısır’ ın meşhur şarkıcılarından Müniret’ ül Mehdiye Hanım’ ın konserinden sonra çok zayıf bir Türk Saz heyeti sahneye çıkarak acemice “sultani yegâh” faslını icrasına bağlıyor. Atatürk, sinirli bir şekilde konseri terk etmiş, ertesi gün gazetelerde şu nutku yayımlanmıştır:
– “Bu gece burada güzel bir tesadüf eseri olarak şarkın en mümtaz iki müzik heyetini dinledim. Bilhassa sahneye birinci olarak çıkan Müniret’ ül Mehdiye Hanım sanatkarlığında muvaffak oldu.
Fakat benim Türk benliğim üzerinde artık bu müzik, bu basit müzik Türk’ ün çok gelişmiş ruh ve hissini tatmin etmez. Şimdi karşıda medenî dünyanın müziği de duyuldu. Bu ana kadar şark müziği denilen nameler karşısında cansız gibi görünen halk, derhal harekete ve faaliyete geçti. Hepsi oynuyor ve şen şakraktılar. Çevreye ayak uyduruyorlardı. Hakikaten Türk, yaradılış olarak şen şakraktır. Eğer onun bu güzel huyu bir zaman için fark olunmamışsa kendinin kusuru değildir. Kusurlu hareketlerin acı neticeleri vardır. Bunun farkında olmamak suçtur.”
Çağdaş uygarlık seviyesine yükselmenin topyekün gerçekleştirilmek istenmesi.
Atatürk, Türk milletini çağdaş uygarlık seviyesine çıkarmak için yenilikler yapmıştır. Bu yeniliklerin sadece devlet idaresinde ve sosyal hayatta yapılması yetmiyordu. Ata, kültür konularında da çağdaş uygarlık seviyesine ulaşılmasını istiyordu. Müzik de kültür konularından biriydi. Batı’ nın müzik, bilgi ve tekniğinden yararlanarak Türk müziğini milletler arası seviyeye çıkarmak Atatürk’ ün müzik konusundaki çalışmalarının amacını teşkil ediyordu.
Atatürk 1 Kasım 1934 tarihinde TBMM’ nin açılış konuşmasında Türk müziğinin çağdaş uygarlık seviyesine getirilmesiyle ilgili çalışmaları açıklamıştır.
– “Güzel sanatların hepsinde, millet gençliğinin ne türlü ilerletilmesini istediğinizi bilirim. Bu yapılmaktadır. Ancak bunda en çabuk, en önde götürülmesi gerekli olan Türk Müziği’ dir. Bir milletin yeni değişikliğinde ölçü müzikte değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir.
Bu gün dinletmeye yeltenilen müzik yüz ağartacak olmaktan uzaktır. Bunu açıkça bilmeliyiz. Millî, ince duyguları, düşünceleri anlatan yüksek deyişleri, söyleyişleri toplamak, onları bir gün önce genel son müzik kaydelerine göre işlemek gerekir. Anca bu şekilde Türk millî musikîsi yükselebilir, cihan şümul musikîde yerini alabilir.”
19 Şubat 1932’ de Atatürk’ ün isteğiyle kurulan Halkevlerinde halk müziğimiz konusunda yaşatıcı çalışmalar yapılmıştır. Halkevlerinde Türk Folklorunun bütün dallarında derleme, araştırma eğitim çalışmaları başarıyla yürütülmüştür. Günümüzdeyse İstanbul, Ankara ve İzmir deki 5 Konservatuvar ihtiyaç duyulan sanatçıları, bestecileri, araştırmacıları yetiştirmektedir. Türk sanatçıları yurt içinde ve dışında başarılı konserler vermektedir. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının yanında İstanbul ve İzmir’ de iki senfoni orkestrası daha kurulmuştur. Ege Üniversitesi Güzel Sanatla Fakültesi’ ne bağlı bir müzik bölümü açılarak öğretime başlamıştır. Bütün bu çalışmalar Atatürk’ ün temelini attığı hizmetlerin devamıdır. Yeni nesiller bugün her türlü müziği rahatlıkla dinleyip sevebilmektedir.
