Çağlar boyunca insanoğlu çeşitli yapı malzemeleri kullanarak yaptığı mimari eserlerin üzerini taşıyıcı ögeler ve örtü sistemleri ile kapatmak için çeşitli çözümler üretmiştir.
Bu çözümleri üretirken sürekli taşıyıcılar (strüktür) olarak sütun ve ayakları, örtü ögeleri olarak kubbe, tonoz ve kemeri kullanırken örtü sistemine geçiş ögesi olarak ise tromp, pandantif ve Türk üçgenini kullanmıştır.
Sütun
Mimari eserlerde kare, çokgen ya da daire biçimli olup taş, ahşap ya da mermerden yapılan ve tek parçadan oluşan düşey taşıyıcı ögedir. Sütunlar kaide, gövde ve başlık gibi kısımlardan oluşur.
Ayak (fil paye, fil ayağı)
Örülerek yapılmış olan kalın kesitli düşey taşıyıcılardır. Ölçü bakımından sütunlardan daha büyük, ayaklar serbest veya bir duvara bitişik olarak meydana getirilen taşıyıcı ögedir. Kare, dikdörtgen, çokgen gibi belirgin geometrik biçimleri vardır. Anıtsal yapılarda orta mekânda yer alan iri boyutlu taşıyıcılara filpaye ya da fil ayağı da denilmektedir.
Kemer
İki sütun, iki ayak yada iki duvar arasındaki açıklığı birbirine bağlayarak üst bölümdeki ağırlığı yanlardaki ayaklara bindiren yay şeklinde yapılmış ahşap, maden ya da kagir mimari ögedir.
Tonoz
Bir kemer gözünün kesiksiz olarak derinliğine devam etmesiyle meydana gelen, çeşitli örgü teknikleri kullanılarak yapılan yarım silindir biçiminde tavan örtüsüdür. Beşik, aynalı, çapraz ve kaburgalı tonoz gibi çeşitleri vardır.
Kubbe
Bir kemerin merkez ekseni etrafında 360 derece döndürülmesiyle oluşan yarım küre biçimindeki yapı örtüsüdür. Yarım daire kemer yerine basık veya sivri kemer ya da yarım elips şeklinde bir kesit eğrisine de sahip olabilir.
Tromp
Mimaride kare planlı bir mekândan kubbe yuvarlağına geçişi sağlayan, duvarlar arasındaki köşelerin üst bölümüne yapılan ve yapının üstünü sekiz kenarlı bir şekil haline getirerek kubbenin oturmasına elverişli bir kaide meydana getiren küçük tonoz biçimli geçiş ögesidir.
Türk üçgeni
Genellikle Türk mimarisinde kullanılan, duvarla kubbe arasında yumuşak bir geçiş sağlayan, ters ve düz üçgenlerden oluşturulan mimari geçiş ögesidir.
Pandantif
Kare planlı bir duvar sistemi üzerine kubbenin oturtulmasını sağlayan, kubbe ile kemerlerin arasını kapatan üçgen biçimindeki mimari geçiş ögesidir.
Kaynak: Genel Sanat Tarihi 10, MEB, 2018.
