Pop sanatı, önce İngiltere’de, ardından da ABD’de birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkan, var olan malzeme ve nesneleri kullanarak tüketim dünyasına göndermede bulunan bir akımdır.
Pop sanatı çalışmalarında toplumda tanınan, ilgi duyulan kişi ve nesnelere yer verilmiştir. Pop sanatında üretilen eserlerin çoğunda popüler kültür nesnelerinden olduğu gibi yararlanılırken genellikle tuval üzerine yağlı boya tekniği kullanıldığı için fotoğraf benzeri görüntüler elde edilmiştir.
“Pop” terimi, ilk defa Bağımsızlar Grubu’nun 1953-1958 yılları arasında gerçekleştirdiği toplantılarda dile getirilmiştir. Bu terim, Eduardo Paolozzi ve Richard Hamilton gibi sanatçılar ile Lawrence Alloway (Lovrıns Elovey), Toni del Renzio ve John McHale (Con Makheyl) gibi eleştirmenler tarafından fi lm, reklam, bilim kurgu ve müzik gibi kent kültürü ürünler tanımlanırken kullanılmıştır. Alman sanat kuramcısı Andreas Huyssen (Huysın), pop sanatı “Protest ve eleştirel bir akım.” biçiminde tanımlamıştır.
Pop sanatın ilk dönemi sayılan 1953-1958 yıllarında, İngiltere’de endüstriye ilişkin temalar figüratif bir anlayışla işlenmiştir. Pop sanatın en önemli temsilcilerinden Eduardo Paolozzi, imgelerini popüler kültür ve insan endüstri ilişkisinden hareketle biçimlendirmiştir. İnsan-makine ilişkileri üzerinde duran Richard Hamilton ise otomobil ve mekanik ev aletlerini insan imgesiyle birlikte kullanarak kolajlar yapmıştır.
Pop sanatın 1958-1961 yıllarında yaşanan ikinci döneminde figüratif anlatım, yerini soyut anlatıma bırakmıştır. Sanatçılar, birinci dönemde insan imgesini popüler araç ve gereçlerle betimlerken ikinci dönemde kitle iletişim araçlarının etkisiyle değişen çevresel koşullar ve dünyayı algılama biçimi öne çıkmıştır. Bu dönemin önemli sanatçıları Peter Blake (Pitır Bıleyk), Roger Coleman (Racır Kolmın), William Green (Vilyım Gırin) ve Robyn Denny (Rabin Deni)’dir.
Pop sanatın üçüncü dönemi ise İngiliz Kraliyet Sanat Yüksek Okulundan bir grup öğrencinin 1961’de açtığı “Genç Çağdaşlar” adlı sergiyle başlamıştır. Derek Boshier (Boşiye), Patrick Caulfi eld (Petrik Kolfi yıld ), David Hockney (Hakni), Ronald B. Kitaj (Kitec) ve Peter Phillips’ten oluşan üçüncü kuşak pop sanatçıları, kentsel çevrenin sunduğu ürünlere ve kitle iletişim araçlarına ilgi duymuştur. Bu dönemde gerçekleştirilen pop sanatı çalışmalarında tekrar fi güratif anlatıma dönülmüştür. Peter Philips, yapıtlarında otomatik eğlence makineleri ve deri ceketleri kullanırken Derek Boshier, kahvaltılık besin paketleri ve hava haritalarını, David Hockney ise çocuk resimleri ile duvar yazılarından yararlanmıştır. Bu dönemde üretilen işlerde grafi k anlatım yöntemi ağırlık kazanmıştır.
Çalışmalarında bayrak, atış tahtası gibi nesneler kullanan Allen Johns (Elın Cons) ve gündelik bir nesneden yararlanarak oluşturduğu “Yatak” adlı çalışmasıyla Robert Raushenberg (Rozenberk), 1960’lı yılların başlarında New York’ta gelişmeye başlayan pop sanatın ABD’deki öncüleridir. Roy Lichtenstein (Lihtnıştayn), James Rosenquist (Ceyms Rozınkust) ve Jim Dine (Cim Dayn), 1962’de açtıkları sergilere “Yeni Dada”, “Sıradanlık”, “Pop Kültür” gibi adlar vermiş olsalar da bu etkinlikler, pop sanatına dâhil edilmiştir.
ABD’li pop sanatçıları için izleyicinin gündelik yaşamının bir parçası olan reklam, dergi ve gazete resimleri, fotomodeller, fi lm yıldızları, çizgi romanlar, giysiler, kola şişesi, konserve kutusu gibi her türlü sıradan tüketim nesnesi, esin kaynağı olmuştur. Tom Wesselmann (Vesılman), Claes Oldenburg (Kıleyz Oldınbörk), Robert İndiana, George Segal, Mel Ramos, Ed Ruscha (Raşa), Wayne Thiebaud (Veyn Tibod) ve Joe Goode (Co Gud) pop sanatın diğer önemli sanatçılarıdır.
Pop sanatı, özellikle ABD ve İngiltere’de en özgün yapıtlarını vermiştir. Bunun yanında bazı Avrupalı sanatçıların da çalışmalarında pop sanatı imgelerine yer verdikleri görülmektedir. Bu sanatçılar arasında Fransız Daniel Spoerri (Danyel Sıpori), İsveçli Öyvind Fahlström, Alman Sigmar Polke, Gerhard Richter (Rihter) ve Wolf Vostel (Volf Fostel), İtalyan Valerio Adami, Enrico Baj (Enriko Bay) ve Mimmo Rotella sayılabilir.
Pop sanatının önemli sanatçılarından Andy Warhol (1928-1987), akımın öncülerindendir. Resimlerinde seri üretilmiş tüketim nesnelerine sıkça yer veren Andy Warhol’un önderliğinde kullanılan serigrafi baskı yöntemi, pop sanatın en önemli tekniği olarak öne çıkmıştır. Sanatçı, “Gelecekte herkes on beş dakikalığına ünlü olacak.’’, “Her şey poptur.”, “Pop, her şeydir.’’ gibi söylemleriyle de tanınmıştır.
Andy Warhol, Marilyn Monroe vd. film yıldızlarını ya da gazete sayfalarındaki olay fotoğraflarını seriler hâlinde ele almış, Amerikan yaşam tarzına ayna tutmuştur. Böylece kitle kültürünün çeşitli yönlerini yansıtmıştır. Ayrıca sanatçı, sıradan eylemler ya da görüntülerden oluşan bir dizi fi lm de çekmiştir. Renkli kişiliğiyle ünlenen sanatçının New York’taki “Fabrika” adını verdiği sanat atölyesi, avangart sanat çevresinin uğrak yeri olmuştur. Andy Warhol, gösteri dünyasının da ilgisini çeken yaşam tarzıyla ABD’nin sansasyonel sanatçılarından biri hâline gelmiştir.
Pop sanatına katkısı olan sanatçılardan Richard Hamilton (1922), Bağımsızlar Grubu’nun “Bu Yarındır” adlı pop sanatı sergisi için afi şler hazırlamıştır. 1965-1966’da Marcel Duchhamp için “Büyük Cam” rekonstrüksiyonu, 1966’da Büyük Britanya Sanat Konseyi için Marcel Duchamp sergisinin düzenlemesini yapmıştır. Daha sonra Londra, Milano, New York, Hamburg ve Berlin’de uluslararası nitelikte sergiler açmıştır. Geleneksel alt kültür, üst kültür, el yapımı, seri üretim, imge gibi konuları dışlayarak kitle kültürünün popüler imgelerini kullanan sanatçı, reklam estetiğini vurguladığı eserleriyle pop sanatının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. 1956’da sergilediği “Günümüz Evlerini Bu Denli Farklı, Çekici Kılan Tam Olarak Nedir?’’ adlı kolaj çalışmasını bazı sanat tarihçiler, pop sanatın ilk örneği olarak değerlendirmiştir.
Pop sanatının önemli temsilcilerinden Roy Lichtenstein (1923-1997), dikkat çeken, etkili eserler vermiştir. Popüler reklam ve çizgi roman ögelerini eserlerinde kullanarak ün kazanmıştır. Çizgi romanlardan seçtiği bir kareyi büyüten sanatçı, güncel ve popüler olay kahramanlarını büyük bir yalınlıkla ve özgün tekniğiyle yeniden oluşturmuştur. Kendini ve yapıtlarını ‘’yapay’’ olarak değerlendirmiştir. Sanatçının yorumladığı basit ve canlı pop sanatı, soyut dışavurumculuğun hâkim olduğu dönemde radikal bir değişimin göstergesi kabul edilmiştir.
Kaynak: Çağdaş Dünya Sanatı, MEB, 2012.
